Enflasyon Muhasebesi Nedir?

Enflasyon Muhasebesi Nedir?

24.10.2023

Enflasyon Muhasebesi Nedir?

Son dönemlerde en çok konuşulan konulardan birisi teknik adıyla enflasyon düzeltmesi, bilinen adıyla enflasyon muhasebesi nedir, uygulamanın genel özelliklerinden bahsedeceğim.

Kısa bir süre önce Gelir İdaresi Başkanlığı, 2023 hesap dönemi sonu ve izleyen hesap dönemlerine ilişkin olarak enflasyon düzeltmesine tabi tutulacak mali tabloların ve düzeltme işlemlerinin usul ve esaslarının belirlenmesine yönelik Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği taslağını resmi internet sitesinden duyurdu.

Enflasyon Düzeltmesi Nedir?

Enflasyon düzeltmesi kısaca; paranın satın alma gücündeki değişmeler nedeniyle gerçek durumu ifade edemeyen mali tabloların, gerçek durumu ifade eder hale gelmelerini sağlamak üzere düzeltme işlemine tabi tutulmasıdır.

Aslında bu yeni bir konu değil. 2003 ve 2004 yılarında da bu uygulamanın neredeyse aynısı yapılmıştı. Ama üzerinden yirmi yıla yakın süre geçti.

Enflasyon Düzeltmesinin Şartları Nedir?

Yurt içi üretici fiyat endeksindeki (Yİ-ÜFE) son 36 aylık artış oranının yüzde 100'den ve son 12 aylık artış oranının da yüzde 10'dan fazla olması şartlarının her ikisinin birden gerçekleşmesi durumunda malî tabloların enflasyon düzeltmesine tâbi tutulması gerekiyor.

Uygulama Ne Zamana Yapılacak?

Aslında 2021 sonu itibarıyla bu şartların her ikisi de sağlanmıştı. Yani enflasyon düzeltmesinin yapılması gerekiyordu. Ancak Vergi Usul Kanunu’na eklenen geçici bir madde ile bu uygulama ertelenmişti. Buna göre enflasyon düzeltmesi şartları oluşsa dahi; geçici vergi dönemleri dahil olmak üzere 2021 ve 2022 hesap dönemleri ile 2023 hesap dönemi geçici vergi dönemlerinde enflasyon düzeltmesi yapılmayacaktı.

Diğer taraftan 31.12.2023 tarihli mali tabloların ise yukarıdaki yüzde 10 ve yüzde 100 şartlarının gerçekleşip gerçekleşmediğine bakılmaksızın enflasyon düzeltmesine tabi tutulması gerekiyor. Elbette bir erteleme daha söz konusu olmaz ise.

Kimler Enflasyon Düzeltmesi Yapmak Zorunda ve Hangi Mali Tablolar Düzeltilecek?

Kazançlarını bilanço esasına göre tespit eden gelir ve kurumlar vergisi mükellefleri, Vergi Usul Kanununa göre enflasyon düzeltmesi yapmak zorundalar. İşletme defteri tutan esnaf ile serbest meslek erbapları ise enflasyon düzeltmesi kapsamına girmiyorlar. Ancak bu mükelleflere amortismana tâbi iktisadi kıymetlerini düzeltilmiş tutarları üzerinden amortismana tâbi tutabilme imkânı sağlanmış durumda.

Kapsama giren mükelleflerin sadece bilançoları enflasyon düzeltmesine tabi tutulacak. Gelir tablosunda herhangi bir düzeltme işlemi yapılmayacaktır.

Bilançonun Hangi Kalemleri Düzeltme Kapsamında?

Bilançoda parasal ve parasal olmayan kıymetler bulunmaktadır. Bunlardan sadece parasal olmayan kıymetler enflasyon düzeltmesi kapsamına giriyor. Bu kıymetlerden bazılarını;

• Stoklar,

• Mali duran varlıklar,

• Maddi ve maddi olmayan duran varlıklar ile birikmiş amortismanlar,

• Yıllara sari inşaat ve onarım işi maliyetleri/hakkedişleri,

• Bazı verilen/alınan sipariş avansları,

• Gelecek aylara/yıllara ait giderler,

• Gelecek aylara/yıllara ait gelirler,

• Öz sermaye kalemleri (Sermaye, emisyon primi, yedekler, geçmiş yıllar kar/zararı gibi),

olarak sıralayabiliriz.

Kasa, banka hesapları, alış bedeli ile değerlenmeyen menkul kıymetler (tahviller gibi) alacaklar ve borçlar parasal kıymet olarak kabul edildiğinden düzeltme kapsamı dışında kalmaktadırlar.

Vergiye Etkisi Nasıl Olacak?

31/12/2023 tarihli mali tabloların enflasyon düzeltmesine tabi tutulması sonucu kaynaklanan kâr/zarar farkı, geçmiş yıllar kâr/zararı hesabında gösterilecektir. Bu şekilde tespit edilen geçmiş yıl kârı vergiye tabi tutulmayacak, geçmiş yıl zararı zarar olarak kabul edilmeyecektir.

Ancak 2024 hesap dönemine ait vergi matrahı, düzeltilmiş bilançoya göre tespit edilecektir. Geçici vergi dönemleri ve hesap dönemi sonu itibariyle oluşan kâr ya da zarar, “Enflasyon Düzeltme Hesabı”nın bakiyesine göre bulunacaktır. “Enflasyon Düzeltme Hesabı”nın bakiyesi, “Enflasyon Düzeltmesi Karları/Zararları” hesapları aracılığıyla “Dönem Karı veya Zararı Hesabı”na devredilerek kapatılacak ve verilen bakiye türüne göre işletmenin dönem kâr ya da zararı görülmüş olacaktır.

Sonuç olarak, 31/12/2023 yılı bilançosunda yapılacak düzeltme işlemleri doğrudan vergi etkisi yaratmayacaktır. Ancak 31/12/2023 bilançosunda düzeltilen parasal olmayan kalemler 2024 ve sonraki yıllarda düzeltilmiş değerleri üzerinden gider, maliyet veya gelir unsuru olarak dikkate alınacaklarından 31/12/2023 yılı bilançosunun düzeltilmesi 2024 ve takip eden yıllarda dolaylı olarak vergi etkisi yaratacaktır. 2024 yılından itibaren ise enflasyon düzeltmesi sonucu oluşan enflasyon düzeltme farkları gelir tablosu ile ilişkilendireceğinden cari dönemin vergi matrahını doğrudan etkileyecektir.

Sırasıyla Yapılması Gereken İşlemler Nelerdir?

Enflasyon düzeltmesinde mükellefler aşağıdaki işlemleri sırasıyla yerine getireceklerdir;

1- Mali tabloda yer alan kıymetlerden hangilerinin parasal olmayan kıymet olduğu tespit edilecektir.

2- Tespit edilmiş parasal olmayan kıymetlerin enflasyon düzeltmesinde dikkate alınacak tutarları (düzeltmeye esas tutarları) bulunacaktır.

3- Tespit edilmiş parasal olmayan kıymetlerin enflasyon düzeltmesinde düzeltmeye esas tarihleri ve düzeltme/taşıma katsayıları belirlenecektir.

4- Tespit edilmiş düzeltmeye esas tutarlar ait oldukları düzeltme/taşıma katsayılarıyla çarpılacak ve parasal olmayan kıymetlerin düzeltilmiş tutarları hesaplanacak ve enflasyon farkları kayıtlara alınacaktır.

5- Parasal olmayan kıymetler düzeltilmiş değerleriyle, parasal kıymetler ise düzeltmeye tabi tutulmaksızın mali tabloda gösterilecektir.

Parasal Kıymetler Düzeltmeye Tabi Tutulacak mı?

Parasal kıymetler (parasal varlıklar ve parasal kaynaklar) enflasyon düzeltmesine tabi tutulmayacaktır. Zira bilançoda görünen parasal kıymete ait değer, bilanço tarihi itibarıyla o kıymetin satın alma gücünü de göstermektedir. Ancak bilançoda görünen parasal olmayan kıymetlere (parasal olmayan varlıklar ve parasal olmayan kaynaklar) ait değerler, bilanço tarihi itibarıyla bu kıymetlerin satın alma gücünü gösteren değerler olmadığından, bilançonun enflasyonun etkilerinden arındırılmasını teminen parasal olmayan kıymetler enflasyon düzeltmesine tabi tutulur.

Düzeltme İşlemi Hangi Sırayla Yapılacak?

Kapsam dâhilindeki mükelleflerce;

a) 2023 hesap dönemi sonuna ait bilanço, enflasyon düzeltmesine ilişkin hükümler göz önünde bulundurulmaksızın düzenlenecektir.

b) 2023 hesap dönemi sonuna ait bilanço için geçerli olmak üzere enflasyon düzeltmesi yapılacak ve 2023 hesap dönemine ait vergi matrahı, düzeltme öncesi mali tablolara göre tespit edilen kârlar üzerinden hesaplanacaktır.

c) 2023 hesap dönemi sonunda düzenlenen bilanço her halükarda enflasyon düzeltmesine tabi tutulacaktır.

Düzeltme Katsayısı Nedir?

2023 hesap dönemi sonuna ait bilançonun düzeltilmesi işlemi, Türkiye İstatistik Kurumu tarafından Türkiye geneli için hesaplanan ve aylar itibariyle açıklanan Yİ-ÜFE değerleri göz önünde bulundurularak aşağıdaki formüle göre saptanacak olan düzeltme katsayıları kullanılarak yapılacaktır.

Düzeltme Katsayısı : Mali Tablonun Ait Olduğu Aya İlişkin Yİ-ÜFE / Düzeltmeye Esas Alınan Tarihi İçeren Aya İlişkin Yİ-ÜFE

Düzeltme işleminde esas alınabilecek en eski "Düzeltmeye Esas Tarih" 2005 yılından (2004 takvim yılında enflasyon düzeltmesine tabi tutulmuş olması gereken en son bilançoda yer alan parasal olmayan kıymetler için, 31/12/2004 tarihinden) itibaren başlayacaktır.

Yukarıda genel hatları ile anlatmaya çalıştığım enflasyon düzeltmesi uygulaması işletmelerin bilançolarının gerçek değere daha yakın oluşmasını sağlayacaktır. Ancak uygulamanın oldukça karışık olması nedeniyle meslek mensuplarının enflasyon düzeltmesi konusuna iyi hazırlanmaları gerekmektedir.