Dijital Para Kripto Paraya Karşı
21.09.2021Dijital Para Kripto Paraya Karşı
Hatırlayacağınız üzere daha önce kaleme aldığım yazılarımda kripto paraların dünyayı artan bir hızla nasıl sardığını ve yeni dünya düzeninin ticaretinde kullanımının giderek artacağından ve bunun da devletleri neden ürküttüğünden bahsetmiştim.
Devletleri ürkütmeleri de son derece doğal. Çünkü devletler hükümranlık yetkilerinden birisi olan para basma tekelini kaybetme ile karşı karşıya kalmaktadırlar. Para basma yetkisinin kaybedilmesi demek aynı zamanda senyoraj gelirinin de kaybedilmesi anlamına gelmektedir. Paranın üretim maliyeti ile üzerinde yazılı değer arasındaki farkın parayı basana sağladığı gelirden hiçbir devlet mahrum kalmak istemez. Elbette para basma yetkilerini kaybeden devletler para politikalarına müdahale ederek ekonomiyi yönlendirme yetkileri de zayıflayacaktır. En büyük endişe de başta ülkemiz olmak üzere birçok devletin en önemli gelir kaynağı olan vergilerin takibinin zorlaşmasına neden olmasıdır.
Bunlar elbette endişe edilmesi gereken konular. Ancak diğer taraftan da teknolojik gelişmenin önünde durmak pek mümkün değil. Piyasa dinamiklerine uymayan, uluslararası gelişmelere ayak uyduramayan düzenlemeler, orta ve uzun vadede sürdürülemez. Yasal düzenlemelerin gecikmesi ortaya çıkması muhtemel sorunların daha ciddi ekonomik tahribat ve finansal kriz yaratmasına neden olabilir.
Dünyadaki büyük küçük neredeyse tüm merkez bankaları geleneksel para birimleriyle ilgili giderek yükselen tehditlerle mücadele edebilmek ve daha kolay ödeme sistemleri geliştirmek için dijital para konusunda büyük bir çaba sarf ediyor.
Kripto paraların dünya genelinde çok hızlı bir şekilde yaygınlaşmasından endişe duyan merkez bankaları bir yandan dijital para birimleriyle ilgili araştırmalarını sürdürürken bir yandan da denemeler yapmaya başladılar. Ülkemizin Merkez Bankası da bu yönde hazırlık yapan merkez bankaları arasında bulunmakta.
Kripto paraların ne olduğunu ve tanımına önceki yazılarımda yer verdiğim için burada tekrar değinmeyeceğim. Ancak Merkez Bankası Dijital Para biriminin (CBDC; Central Bank Digital Currency) ne olduğunu kısaca açıklamak istiyorum;
Merkez Bankası Dijital Para Birimi (CBDC) temelde elektronik para anlamına geliyor. Geleneksel nakit paralarda olduğu gibi bunu elinde bulunduran kişi merkez bankasının taahhüdüne sahip olmuş oluyor. Yine bununla elektronik ödemeler ve transferler yapılabilecek.
Dünya genelinde merkez bankaları tarafından oluşturulan, oluşturulduğu ülkenin yasal para birimini dijital olarak temsil eden ve genellikle dağıtık defter teknolojisi tabanlı olan token'lara merkez bankası dijital para birimi (CBDC) denir.
CBDC'ler, en basit tabiriyle bir ülkenin kendi para birimini temsilen bastığı dijital paralardır. Çoğu CBDC, kripto paralar ile aynı teknolojiyi kullansa da iki varlık sınıfı bazı açılardan birbirinden ayrılıyor. Bu ayrımların neler olduğuna birazdan değineceğim.
Henüz birçok ülke proje durumundayken Venezuela, Şubat 2018'de petrol fiyatına sabitlenen dijital bir para olan Petro'yu piyasaya sürdü. Ancak tahmin edilen kullanım sayısına ulaşamadı.
Çin, Rusya, Japonya, Tayland ve İngiltere Merkez Bankaları başta olmak üzere dünyadaki büyük küçük neredeyse tüm merkez bankaları geleneksel para birimleriyle ilgili giderek yükselen tehditlerle mücadele edebilmek ve daha kolay ödeme sistemleri geliştirmek için dijital para konusunda büyük bir çaba sarf ediyorlar. Avrupa Merkez Bankası da dijital Euro çalışmalarına start veren bir başka merkez bankası.
Yazımın başında belirttiğim endişeler nedeniyle birçok ülke merkez bankasının yaptığı gibi ülkemiz Merkez bankası da CBDC çalışmaları başlamıştır.
Geçtiğimiz günlerde Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, Aselsan, Havelsan ve Tübitak-Bilgem ile ikili mutabakat imzalamış ve “Dijital Türk Lirası İşbirliği Platformu” nu oluşturmuştur.
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), mevcut ödemeler altyapısını tamamlayıcı nitelikte dijital Türk lirasının tedavülünün potansiyel katkılarını araştırmayı sürdürmekte ve Merkez Bankası Dijital Türk Lirası Araştırma Geliştirme (AR-GE) projesi kapsamında başlayan süreç, teknoloji paydaşlarının katılımı ile bir sonraki aşamaya taşınmaktadır.
Dijital Türk Lirası ile ilgili uygulama test süreçleri ise kısa bir gelecekte yapılması planlanmaktadır. Bununla mevcut teknolojilerin dijital Türk lirasına ilişkin iktisadi, hukuki ve mali gereksinimleri karşılayıp karşılayamadığının tespiti amaçlanmaktadır.
Ülke merkez bankalarının çalışma yaptıkları dijital paralar ile kripto paralar arasında ne tür farklar var, bu konuya açıklık getirdiğimizde, merkez bankalarının neden dijital paralar konusunda birbiri ardına hamleler yaptıklarını daha iyi anlayacağız.
En önemli fark merkeziyet konusunda karşımıza çıkmakta. Tamamen merkeziyetsiz bir yapıya sahip kripto paralar, herhangi bir kişi veya oluşum tarafından oluşturulmuyor veya kontrol edilmiyor. Bu nedenle düzenlemeye ihtiyaç duymayan ve sansüre dayanıklı olan kripto paralar, CBDC'ler ile bu noktada ayrılıyor.
Dijital paralarla gerçekleştirilen işlemler, kullanıcıların gerçek kimlikleri ile ‘açık’ bir şekilde yapılırken, kripto parayla yapılan işlemler herhangi bir merkezi otoriteyle paylaşılmayan bilgiler nedeniyle ‘gizli’ statüdedir.
Diğer yandan CBDC'ler, bir ülkenin merkez bankası gibi merkezi oluşumlar tarafından geliştirilmesi ve kontrol edilmesi planlanan projelerdir. Çoğu CBDC projesi tıpkı Bitcoin gibi blockchain teknolojisine dayalı olsa da, bu blockchain ağları "izne dayalı", yani yalnızca seçili kişi ve oluşumların erişim sağlayabileceği veya değişiklik yapabileceği ağlar olacaktır. Bu nedenle kripto paralardaki durumun aksine bu oluşumlar, istedikleri işlemleri bloke edebilme, hesapları dondurma ve adresleri engelleme yetkisini elinde bulunduracaktır.
Diğer yandan Bitcoin gibi çoğu kripto para kripto paranın değerini desteklemek için herhangi bir rezerv varlığı bulundurmuyor. Bunun aksine CBDC projeleri, bir yasal parayı temsil ettiklerinden dolayı altın ve döviz rezervleri tarafından desteklenecek şekilde geliştiriliyor.
Kripto paraların nasıl sınıflandırılacağı (emtia, menkul kıymet veya para birimi) konusunda da dünya genelinde belirsizlikler sürüyor. Bu nedenle kripto paraların hangi kuruluşların denetim yetkisi altına girdiği netlik kazanmış değil. Diğer yandan CBDC'ler ise ülkelerin merkez bankası tarafından geliştirildiklerinden dolayı yasal para statüsüne sahip olacak ve merkez bankalarının denetimi altına girecekler.
CBDC'lerin kripto para yerine geçmesine pek ihtimal verilmiyor. Çünkü kripto paraların arzına sınırlandırma konabiliyor. Bu sayede alışveriş ve para transferinin yanı sıra yatırım aracı olarak da kullanılabiliyor. Merkez bankasına ait paraların arzında ise dijital olsun ya da olmasın herhangi bir sınırlama söz konusu değil.
Görüldüğü üzere teknoloji alanındaki rekabet artık finansal teknoloji alanına da sirayet etmiş bir halde. Ancak bu tür düzenlemelerde hareket ederken dünyada ki örneklerin çok iyi analiz edilmesi gerekir. Kripto paraları yasaklayarak mücadele edilmesi mümkün değildir.
Tüm okuyucularıma sağlıklı günler dilerim.
Yeminli Mali Müşavir